DZIAŁY |
|
|
|
PRASA DONOSI |
|
|
STATUS TWÓRCY |
|
|
PRAWO AUTORSKIE |
|
|
UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE |
|
|
TWÓRCZE PODATKI |
|
|
10 najczęstszych, mylnych poglądow o prawie autorskim
Autor: Brad Templeton
Tlumaczenie: Adam Morawiec
Niniejszy tekst stanowi probe wyjasnienia pewnych blednych pogladow na
temat prawa autorskiego, z ktorymi dosc czesto mozna spotkac sie
w Sieci. Omowione zostaly rowniez kwestie dotyczace prawa autorskiego w
odniesieniu do tekstow publikowanych w grupach dyskusyjnych USENETu / w Polsce www.usenet.pl
/
Jeśli nie ma notki o prawie autorskim, to dany utwor nie jest chroniony tym prawem.
Nie robie tego dla korzysci materialnej, wiec nie naruszam prawa autorskiego.
Materialy opublikowane w ramach USENETu stanowia wlasnosc publiczna
To co zrobilem to byl dozwolony uzytek!
Prawa autorskiego trzeba ciagle bronic -- w przeciwnym razie mozna je utracic.
Ktos ma juz prawa autorskie do tej nazwy!
Nic mi nie moga zrobic! Nawet oskarzonemu przysluguje w sadzie sporo praw.
A wiec naruszenie praw autorskich to zadne przestepstwo ani nic takiego.
Przeciez to nikomu nie szkodzi -- w istocie jest to darmowa reklama.
Dostalem swoj egzemplarz poczta elektroniczna, wiec moge go opublikowac.
PODSUMOWANIE
|
|
Jeśli nie ma notki o prawie autorskim, to dany utwor nie jest chroniony tym prawem.
Nieprawda. Moze w przeszlosci tak bylo, ale obecnie wiekszosc liczacych sie
panstw przestrzega tzw. Konwencji Bernenskiej o Prawie Autorskim. Na przyklad
w USA wszystkie przejawy oryginalnej i indywidualnej tworczosci, ktore
powstaly po 1 kwietnia 1989, sa objete ochrona prawa autorskiego bez wzgledu
na to, czy widnieje na nich odpowiednia notka czy nie. Ilekroc wiec ma sie do
czynienia z jakimkolwiek przejawami indywidualnej dzialalnosci innych osob, to
nalezy zalozyc, ze nie wolno ich powielac, chyba ze wie sie,
ze jest inaczej. Sa oczywiscie stare dziela, ktore niezauwazenie utracily
ochrone w ramach prawa autorskiego [tzw. dziela martwej reki], ale szczerze
mowiac nawet w takich przypadkach nie warto ryzykowac, jesli sie nie wie na
pewno.
To prawda, ze umieszczenie odpowiedniej notki wzmacnia ochrone, ostrzegajac
ludzi i pozwalajac ewentualnie uzyskac w sadzie wieksze lub dodatkowe
odszkodowanie, ale umieszczanie jej nie jest konieczne.
Jesli jakis material wyglada na chroniony prawem autorskim, powinno sie
zalozyc, ze jest on tym prawem rzeczywiscie chroniony. Ma to na przyklad
zastosowanie do wszelkiego rodzaju ilustracji. Nie wolno wiec skanowac zdjec
z czasopism i umieszczac ich w Sieci. Nie powinno sie rowniez publikowac
w Sieci materialow nieznanego pochodzenia.
Poprawna forma notki o prawie autorskim wyglada nastepujaco:
"Copyright [daty] by [autor/wlasciciel]"
Zamiast slowa "Copyright" mozna tez uzyc litery C w kolku, ©, natomiast
znak "(C)" nie ma mocy prawnej. Zwrot "All Rights Reserved" ["Wszelkie prawa
zastrzezone"] bywal wymagany w niektorych krajach, ale dzis nie jest juz
potrzebny.
|
|
Nie robie tego dla korzysci materialnej, wiec nie naruszam prawa
autorskiego.
Nieprawda. Osiaganie korzysci moze wplywac na wysokosc odszkodowania
przyznawanego przez sad, ale to wlasciwie jedyna roznica. Samo
rozpowszechnianie bez zezwolenia narusza prawo autorskie -- a jesli przy
tym cierpi wartosc handlowa oryginalu, to nalezy sie liczyc z wysokim
odszkodowaniem.
|
|
Materialy opublikowane w ramach USENETu stanowia wlasnosc publiczna.
Nieprawda. Dzisiaj nic juz nie jest wlasnoscia publiczna, o ile wlasciciel
nie oswiadczy explicite inaczej(*). Explicite, a wiec np. w nocie,
w ktorej autor/wlasciciel wyraznie stwierdza "Przekazuje niniejszy utwor na
wlasnosc publiczna." To musza byc dokladnie te albo bardzo podobne slowa.
Niektorzy sadza, ze publikujac jakis material w ramach USENETu jego autor
domyslnie udziela powszechnej zgody na kopiowanie go w bardzo szerokim
zakresie. Inni uwazaja, ze USENET to siec do automatycznego przechowywania i
przesylania, gdzie cale tysiace kopii sa wykonywane z polecenia (a nie tylko
za zgoda) autora. Rzecz jest dyskusyjna, lecz nawet jesli tylko ci pierwsi
maja racje (choc w opinii piszacego te slowa wszyscy powinnismy modlic sie
o to, zeby tak nie bylo), to autorzy domyslnie udzielaja zgody na "takie
kopiowanie, jakiego mozna sie spodziewac, gdy publikuje sie jakis material
w USENECie" i w zadnym razie nie oznacza to, ze autor oddal swoj utwor
do swobodnego uzytku publicznego. Co wiecej, trudno sobie wyobrazic, zeby
domniemana zgoda miala byc wazniejsza od jawnie wyrazonego ograniczenia,
znanego kopiujacemu.
Powyzsze rozumowanie opiera sie w pierwszej kolejnosci na zalozeniu, ze osoba
publikujaca dany material miala w ogole prawo to uczynic. Jesli tak nie jest,
to wszystkie kopie sa pirackie i zadana domniemana zgoda czy teoretyczne
ograniczenie prawa autorskiego nie moga miec zastosowania.
(*) Prawo autorskie moze wygasac po bardzo dlugim czasie, skutkujac
przejsciem jakiegos materialu na wlasnosc publiczna, i moga sie tu pojawiac
subtelne kwestie zwiazane z wczesniej obowiazujacymi wersjami prawa
autorskiego. Tym niemniej, subtelnosci te na pewno nie pojawia sie
w przypadku oryginalnego tekstu publikowanego w ramach USENETu.
Zauwazmy w tym miejscu, ze przekazanie jakiegos materialu na wlasnosc
publiczna oznacza calkowita rezygnacje z przyslugujacych praw.
Nie mozna przekazac czegos czesciowo na wlasnosc publiczna, np. jako
"wlasnosc publiczna do niekomercyjnego wykorzystania". Jesli utwor zostal
przekazany na wlasnosc publiczna, to wystarczy, ze ktos zmieni np.
tylko jeden bajt i juz moze podpisac ten nowy utwor swoim nazwiskiem.
|
|
To co zrobilem to byl dozwolony uzytek!
Nie bedziemy tu wchodzic w szczegoly tego, czym jest tzw. dozwolony uzytek
(szczegolowe dyskusje mozna znalezc w wielu innych miejscach), ale dobrze
jest wiedziec, ze:
"Dozwolone uzycie" jest wyjatkiem w prawie autorskim, ktory stworzono po to,
by umozliwic komentowanie, parodie, podawanie wiadmosci, badania naukowe i
nauczanie dotyczace utworow chronionych prawem autorskim, bez wymagania zgody
autora. Waznymi kwestiami tutaj sa intencja uzytkownika i ewentualny
uszczerbek w wartosci komercyjnej utworu. Czy powodem, dla ktorego ktos
zamieszcza artykul ze znanej gazety jest chec skrytykowania jakosci tej
gazety, czy tez autor nie znalazl czasu, zeby napisac wlasny tekst? A moze
chcial zaoszczedzic swoim czytelnikom koniecznosci skorzystania z
platnego serwisu komputerowego, gdzie mozna znalezc ten artykul, czy tez
po prostu kupienia papierowej wersji gazety? Prawdopodobnie tylko to pierwsze
(tzn. krytyczne omowienie) kwalifikuje sie jako dozwolony uzytek, podczas gdy
pozostale -- nie.
Dozwolony uzytek prawie zawsze polega na wykorzystaniu krotkiego fragmentu
z podaniem zrodla i autorstwa. (Nie powinno sie przytaczac frgmentow
wiekszych niz niezbedne dla komentarza.) W zadnym razie nie wolno narazac na
szwank wartosci handlowej oryginalu -- np. przez spowodowanie, ze ludzie nie
beda chcieli/musieli kupowac go (co jest jednym z powodow, dla ktorych
generalnie nie wolno reprodukowac utworow w calosci).
Zauwazmy w tym miejscu, ze wiekszosc tekstow cytowanych w kolejnych glosach
w dyskusjach toczonych w UESENECie jest tam wlaczana w celach polemicznych,
i nie narusza handlowej wartosci oryginalu (zakladajac, ze ten ja w ogole
posiadal), wiec z definicji miesci sie w granicach dozwolonego wykorzystania.
Niestety formula dozwolonego uzytku nie jest zbyt precyzyjna. Dlatego sad
musi kazdorazowo rozstrzygac, czy w konkretnym, pojedynczym przypadku prawo do
komentarza bierze gore nad prawem autorskim czy nie. Zdarzaly sie sprawy,
ktore wychodzily poza ogolnikowo nakreslone powyzej ramy, ale generalnie nie
mialy one wiele wspolnego z typowymi dla Sieci nieporozumieniami co do
dozwolonego wykorzystania. W kazdym razie obrona po linii dozwolonego
wykorzystania jest zawsze dosc ryzykowna.
|
|
Prawa autorskiego trzeba ciagle bronic -- w przeciwnym razie
mozna je utracic.
Nieprawda. Obecnie prawa autorskiego nie mozna wlasciwie utracic, o ile
sie go wyraznie nie zrzec. Co innego znaki towarowe: te moga byc oslabiane
lub tracone.
|
|
Ktos ma juz prawa autorskie do tej nazwy!
Nazwy, ani inne tego rodzaju krotkie okreslenia, nie sa chronione prawem
autorskim. Tytuly zazwyczaj tez nie, ale watpie czy moglbys napisac
piosenke zatytulowana "Everybody's got something to hide except for
me and my monkey" (J. Lennon/P. McCartney)
Pojedyncze slowa nie podlegaja ochronie w ramach prawa autorskiego,
ale moga byc chronione jako zastrzezone znaki towarowe. Dzieje sie tak
najczesciej w stosunku do slow uzywanych jako nazwy towarow lub uslug.
Wezmy na przyklad slowo "apple" [pol. jablko]. Mimo ze jest to
najzwyklejszy rzeczownik pospolity, firma Apple Computer jest jego
"wlascicielem", gdy uzywa sie go jako nazwy komputerow.
Gdy slowo to jest uzywane w kontekscie muzyki, "nalezy" ono do
firmy Apple Records. Samo slowo "apple" nie jest wylaczna wlasnoscia
zadnej z tych firm: kazda z nich "posiada" to slowo tylko w
okreslonym kontekscie. Tak wiec, posiadanie zastrzezonego znaku
towarowego nie oznacza calkowitej kontroli nad danym slowem.
Wiecej szczegolow mozna znalezc w podrecznikach prawa o
znakach towarowych.
Nie wolno wykorzystywac cudzych znakow towarowych w sposob przynoszacy
im szkode lub w sposob, ktory moglby sklaniac ludzi do brania kogos innego za
prawowitego wlasciciela danego znaku, czy w koncu w sposob, ktory pozwalalby
innym odnosic korzysci z dobrego imienia zwiazanego z danym znakiem towarowym.
Na przyklad, gdybym zajmowal sie udzielaniem porad na temat muzycznych
filmow wideo, to bylbym bardzo nierozsadny, probujac sygnowac swe prace
skrotem "mtv". :-)
|
|
Nic mi nie moga zrobic! Nawet oskarzonemu przysluguje w sadzie
sporo praw.
Ochrona praw autorski podlega prawie wylacznie prawu cywilnemu.
Jesli naruszysz prawo autorskie, to zostaniesz najprawdopodobniej
pozwany przed sad cywilny, a nie oskarzony przed sadem karnym.
"Niewinny do czasu udowodnienia winy", jak i "dowod ponad wszelka
watpliwosc" to zasady prawa karnego. Przykro mi, ale w sprawach
o naruszenie praw autorskich zasady te sa stosowane inaczej, jesli
w ogole. I choc w poszczegolnych przypadkach moze to wygladac roznie,
to sprawy takie sprowadzaja sie najczesciej do tego,
ktora ze stron i czyje dowody bardziej przekonaja sad lub lawe
przysieglych i komu beda oni sklonni bardziej uwierzyc.
W sprawach cywilnych mozna tez nakazac osobie zeznawac wbrew jej
wlasnemu interesowi.
|
|
A wiec naruszenie praw autorskich to zadne przestepstwo ani nic
takiego.
Nieprawda. W kazdym razie nie zawsze i nie wszedzie. Na przyklad
w Stanach, w przypadkach gdy chodzi o wiecej niz 10 kopii lub 2500
dolarow, naruszenie praw autorskich stalo sie od niedawna powaznym
przestepstwem kryminalnym. Zalecalbym wiec ostroznosc. (Nawet jesli
dzieki temu dostaje sie do reki srodki ochronne prawa karnego.)
Z drugiej strony, nie ma co liczyc na to, ze ludzie beda od razu posylani
do wiezien za opublikowanie cudzej korespondencji elektronicznej.
Sady maja lepsze rzeczy do roboty niz zajmowanie sie takimi drobnostkami.
Wyzej wspomniane prawodawstwo jest jeszcze zbyt swieze i nie sprawdzone.
|
|
Przeciez to nikomu nie szkodzi -- w istocie jest to darmowa reklama.
Do wlasciciela nalezy decyzja, czy chce darmowej reklamy czy nie.
Jesli zechce, to na pewno o nia poprosi. Nie nalezy wiec rozwazac, czy
cos szkodzi wlascicielowi czy nie: nalezy go o to zapytac.
Najczejsciej jest to dosc proste. Jakis czas temu ClariNet
przedrukowywal zabawne felietony Dave Barry'ego. Byly one dostepne
za oplata szerokiej i wdziecznej publicznosci USENTu, ale ktos
bez pytania posylal je dalej do listy korespondencyjnej. Zostal
przylapany, a wlasciciel czasopisma, dla ktorego pisal Barry,
wycofal swoja zgode na publikowanie jego felietonow w Sieci.
Zdenerwowalo to wszystkich tych, ktorzy je lubili. Nawet jesli nie
przychodzi Ci do glowy, jak moglbys narazic na szwank autora czy
wlasciciela, to pomysl o tym, ze piractwo w Sieci szkodzi wszystkim,
ktorzy chca moc wykorzystac te nowa wspaniala technike do czegos
wiecej niz tylko do czytania pyskowek innych ludzi.
|
|
Dostalem swoj egzemplarz poczta elektroniczna,
wiec moge go opublikowac.
Nieprawda. Posiadanie egzemplarza nie oznacza posiadania praw autorskich
do utworu. Cala poczta elektroniczna, ktora pisujemy jest chroniona
prawem autorskim. Z drugiej strony, poczta ta nie jest poufna, o ile
nie zostalo to jawnie zastrzezone. Tak wiec, na pewno wolno
omawiac cala poczte, ktora sie otrzymuje i informowac
o czym ktos napisal. Mozna nawet cytowac frgmenty, jesli sa
potrzebne do ilustacji. Szczerze mowiac, jesli ktos wniesie pozew
w sprawie zwyklego listu elektronicznego, to moze w ogole nie dostac
w sadzie zadnego odszkodowania, poniewaz zazwyczaj taka korespondencja
nie przedstawia zadnej wartosci handlowej, ale gdyby chciec
trzymac sie scisle litery prawa, nalezaloby najpierw poprosic
o zgode autora listu. Z drugiej strony, nie ma co szalec, jesli ktos
opublikuje nasza korespondencje. Jesli byl to zwykly, osobisty
list nie zastrzezony klauzula poufnosci, o znikomej wartosci handlowej
i nie zastrzezony nota o prawach autorskich (jak to jest w przypadku
99% calej korespondencji elektronicznej), najprawdopodobniej nie
otrzymamy zadnego odszkodowania, nawet jesli skieruje sie sprawe do
sadu.
|
|
PODSUMOWANIE
-
Obecnie prawie kazdy utwor jest chroniony prawem autorskim od
momentu powstania, bez wzgledu na obecnosc noty o zastrzezeniu praw.
-
Fakt osiagania korzysci materialnych jest bez znaczenia dla powstania
naruszenia prawa autorskiego, moze co najwyzej wplywac na wysokosc
odszkodowania.
-
Publikacje w Sieci nie przechodza automatycznie na wlasnosc publiczna
i nie mozna ich dowolnie kopiowac, poza byc moze
wykonywaniem kopii w zakresie, jakiego autor utworu powinien sie
spodziewac podczas normalnej pracy Sieci.
-
Dopuszczalny uzytek to dosc zlozona doktryna prawna stworzona po to,
by umozliwic osiaganie pewnych istotnych celow spolecznych.
Zawsze nalezy zadawac sobie pytanie, dlaczego rozpowszechniamy jakis
nie nasz material, zamiast po prostu napisac go wlasnymi slowami.
-
Prawa autorskiego nie trzeba bronic przed utrata: to jest zasada
rodem z prawa o znakach towarowych. Rowniez posiadanie nazw
pochodzi z tamtego prawa, wiec nie ma sensu mowic, ze ktos ma
prawa autorskie do jakiejs nazwy.
-
Prawo autorskie prawie w calosci nalezy do prawa cywilnego, i
nie maja tu zastosowania specjalne prawa podsadnych w sprawach
karnych, o ktorych tyle sie slyszy. Tym niemniej nalezy byc
ostroznym, gdyz nowe prawodawstwo w coraz szerszym zakresie
poddaje naruszenia prawa autorskiego prawu karnemu.
-
Nie nalezy tlumaczyc sobie, ze rozpowszechniajac utwor tylko pomaga
sie wlascicielowi prawa autorskiego. Otrzymanie zgody czesto nie jest
znow az takie trudne.
-
Rozpowszechnianie cudzego listu elektronicznego stanowi scisle
rzecz biorac naruszenie, ale ujawnienie tresci takiego listu
-- nie. Ponadto, nalezy watpic, czy w przypadku rozpowszechnienia
typowego listu elektronicznego komukolwiek udaloby sie uzyskac
jakies odszkodowanie na drodze sadowej.
ZRÓDŁO: www.math.uni.wroc.pl/~admor/copymyths.pl.html
|
|
|
|